Herken je dit: je kunt maar moeilijk in slaap komen of je wordt ’s nachts vaak wakker. Soms kun je voor jezelf wel bedenken waarom dat is: je hebt een drukke dag gehad of je ligt te piekeren over iets. Soms heb je geen idee. Wist je bijvoorbeeld dat ook de maanstand of je leefstijl (wat je hebt gedaan, gegeten of gedronken) invloed heeft op slapen?
Slaap blijkt heel essentieel, zelfs essentiëler dan eten (dieren sterven sneller van een tekort aan slaap dan aan honger). In deze Blog informatie over slaap: wat er tijdens het slapen gebeurt in je hersenen en waarom (goed) slapen zo belangrijk is.
Als we slapen worden onze hersenen niet minder actief, maar anders actief. Het wakkere brein is goed in het verzamelen van informatie, het slapende brein in het opslaan daarvan. Slaap is essentieel voor een gezond immuunsysteem, belangrijk voor lichamelijke ontspanning en geestelijke verwerkingen, en reguleert de lichaamstemperatuur en de bloeddruk.
Slaappatronen van mens en dier
Slaappatronen variëren enorm en ieder diersoort vertoont op zijn minst een primitieve vorm van slaap. Giraffen slapen nog geen vijf uur. Paarden slapen een deel van de nacht staand en een deel liggend. Dolfijnen slapen met maar één hersenhelft tegelijk, zodat ze onafgebroken kunnen blijven zwemmen. Grote fregatvogels combineren slapen met vliegen. Zelfs organismen zonder brein, zoals eencelligen als plankton of gist, vertonen ook cycli van activiteit en rust. Dit duidt erop dat slaap evolutionair een universele functie heeft voor de instandhouding van het leven zelf.
Slaapcyclus
Tijdens een goede nacht worden er 4 of 5 slaapcycli doorlopen. Iedere cyclus bestaat uit meerdere fasen. De elektrische activiteit van de hersenen gedurende de slaap zijn onderzocht middels de meetmethode elektro-encefalografie (eeg).
Fase 0. In slaap vallen.
In overeenstemming met de toename/afname van het daglicht heeft het lichaam een slaap-waakritme. Bij de toename van daglicht wordt het lichaam wakker door toename van o.a. het ‘dag-hormoon’ Cortisol. Bij afname van daglicht wordt het lichaam slaperig door o.a. het ‘nacht-hormoon’ Melatonine.
Fase 1. Ondiepe slaap.
Dit duurt zo’n 5 minuten. De zenuwcellen (neuronen) in de hersenen geven gelijkmatige en ritmische pulsen af. Het brein is in zichzelf gekeerd.
Fase 2. Verwerking.
Uit een diep deel van de hersenen komen vervolgens elektromagnetische golven, slaapspoelen genoemd. Deze gaan naar de hersenschors, de plek van taal en bewustzijn. Deskundigen denken dat hierbij nieuw verworven informatie wordt opgeslagen en dat verbanden worden gelegd met bestaande kennis uit de langetermijngeheugen.
In de eerste slaapcyclus van de nacht, die negentig minuten duurt, kan fase 2 zo’n vijftig minuten duren. In latere cycli duurt fase 2 meestal korter. Wanneer de slaapspoelen afnemen, wordt ook de hartslag lager en daalt de lichaamstemperatuur. Fase 3 en 4, de diepe slaap volgen dan.
Fase 3. Diepe slaap.
Gedurende de diepe slaap produceren de lichaamscellen de grootste hoeveelheid groeihormoon. Groeihormoon is levenslang nodig voor o.a. herstel van spieren en botten.
Fase 4. Zeer diepe slaap.
De hersengolven zijn zo laag, dat deze vergelijkbaar zijn met die van comateuze patiënten. Normaal gesproken is deze fase zonder dromen en duurt zo’n dertig minuten.
Na fase 4 wordt het brein, na een snelle opeenvolging van fase 3, 2 en 1, uit zichzelf weer wakker, soms maar enkele seconden zodat je er nauwelijks bewust van bent. In het algemeen volgt daarna de de rem slaap.
REMslaap.
De remslaap lijkt qua eeg-patroon op het eerste gedeelte van de slaap (de ondiepe slaap), maar duurt iets langer: 5 tot 20 minuten in de eerste cyclus en tot twee keer zo lang in de volgende cycli. Er gebeurt nu ook van alles: de ogen schieten opvallend snel heen, de genitaliën raken altijd doorbloed, de levendigste dromen hebben in deze fase plaats en de eiwitsynthese is nu op zijn hoogst (eiwitsynthese is nodig voor het goed blijven functioneren van het lichaam).
Deze slaap wordt beheerst door het ´limbische-systeem´, een diepliggend hersengebied waar sommige van de meest woeste en primitieve instincten hun oorsprong hebben (angst, liefde en alle andere emoties). De remslaap is crusiaal voor het reguleren van stemmingen en het opslaan/verwerken van herinneringen. De hartslag versnelt en de ademhaling wordt onregelmatig. Ook kan het lichaam zijn temperatuur niet reguleren en koelt dus af.
Slaapproblemen en de gevolgen
Door evolutie is de mens, net als andere diersoorten flexibel qua timing en duur van de slaap. Dat is veilig omdat we dan makkelijk wakker worden bij gevaar, of de slaap even kunnen uitstellen. Het punt is dat in deze tijd dit “noodsysteem” om wakker te worden of te blijven, steeds vaker wordt getriggerd door situaties die niet levensbedreigend zijn, zoals de spanning voor een examen of financiële zorgen.
Onze lichamelijke ‘klok’ probeert de lichaamsprocessen te synchroniseren met de zon. Helaas is er onbalans ontstaan tussen onze huidige levensstijl en de zoncyclus en wanneer het slaap-waakritme verstoord raakt, ontstaat een verhoogd risico op o.a. diabetes, hartkwalen en dementie.
Wie te weinig slaapt krijgt ook moeite met het reguleren van stemmingen (sneller geïrriteerd, labiel of irrationeel) en iedereen die geregeld minder dan zes uur slaapt, loopt een verhoogd risico op depressie, psychose of een beroerte.
Wie goed slaapt heeft ook minder kans op dementie. Tijdens het waken zitten hersencellen dicht op elkaar gepakt, maar tijdens het slapen slinken sommige cellen wel tot 60%. Ophoping van de communicatiestof ‘bèta-amyloïd’ is nauw verbonden met het ontstaan van Alzheimer. Alleen tijdens de slaap kan het hersenvocht door de bredere ruimte het brein schoonspoelen.
Ook is er een direct verband tussen slaaptekort en obesitas, doordat meer van het hormoon Ghreline, dat maakt of je je hongerig voelt of niet, wordt aangemaakt als je wakker bent. En doordat er meer groeihormoon wordt aangemaakt gedurende de slaap, zal het herstellen van een blessure langer duren.
Een natuurlijk ritme (slapen bij nacht en wakker bij dag) is het meest gezond en wordt ook door het lichaam aangegeven. Eten, drinken en spanning kunnen er voor zorgen dat je minder goed slaapt. Een gezonde leefstijl en je bewust zijn van je lichaam helpt om in het jouw juiste dag-nachtritme te komen. Neem voldoende tijd voor ontspanning en zorg voor een goede nachtrust. Zo voorkom je een hoop lichamelijke en geestelijke ziektebeelden.
Als leefstijlcoach kan ik je helpen je bewust te worden van je eigen lichaam en je inzicht geven in je leefstijl. Ook kan ik je oefeningen leren die je kunt inzetten voor meer/betere ontspanning of om beter in slaap te vallen (geestelijke of lichamelijke ontspanning).
Droom zoet en slaap zacht !
Geïnspireerd op een artikel uit National Geographic.
Ondersteuning nodig bij ontspannen en/of lekker slapen?
Kijk dan eens op mijn website wat ik voor jou kan doen.
Wens je ondersteuning, heb je vragen of wil je een afspraak maken?